Վերահսկենք մեր շրջակա միջավայրը

1.Մենք ապրում ենք վատ միջավայրում,որի մեղավոր հենց մենք էնք:Օրինակ մեր բակում թերի է կատարվում աղբահանությունը,դրա պատճառով առաջանում է տհաճ օդ:Լավ է,որ մեր թաղամասում չկա գործարան դրա համար մեր թաղամասի օդ մաքուր է,կան Երևանում թաղամասեր, որտեղ կան գործարաններ,որտեղ օդը ավելի կեղտոտ է քան մնացաց թաղամասերում:Երևանի օդը համեմատած մյուս քաղաքների, ավելի մաքուր է:Հայաստանում  շատ կան քաղաքներ որոնց օդ շատ  կեղտոտ է օրինակ Ալավերդի,Հրազդան,Քաջարան,իսկ գյուղերից կարող եմ ասել միայն Թեղուտը:Այն միջավայրում,որտեղ ապրում էնք մենք մեղավոր են այն մարդիկ,որոնք առանց ինչ ինչ թույլատվության գործարաններ կամ հանքեր են կառուցում այնտեղ,որտեղ բնակավայր է:

2.Իմ առողջության վրա կոնկրոտ շրջակա միջավայրը չի ազդում,բայց կան մարդիկ,որոնց առողջության վրա ազդում է:Կան Հասաստանում քաղաքներ,որոնց բնակիչներ ունեն առողջական խնդիրներ:Աշխարում կան քաղաքներ,որտեղ գալիս է քիմիական անձրև և վնասում մարդկանց առողջությունը:Չինաստանում կան քաղաքներ,որտեղ վաճառվում է բալոներով օդ,ինձ թվում է,որ այդ քաղաքներում կլինեն այնպիսի մարդիկ ,որ չեն կարողանա գնեն այդ օդը և պիտի շնչեն կեղտոտ օդ և պարզե,որ կունենան առողջական խնդիրներ:

3.Ինձ թվում է,որ շրջակա միջավայրի պահպանության համար պետք է երեխային փոքր տարիքից սովորեցնել շրջակա միջավայրի կարեվորությունը:Երեխան փոքրուց պետք է հասկանա,որ եթե մարդ չվերահսկի շրջակա միջավայրը ոչ ոք չի վերահսկի:Իմ կարծիքով հասարակական վերահսկողությունը պիտի լինի այնպես,որ մեկը  մյուսին նկատողություն տա շրջակա միջավայրը կեղտոտելու համար, կամ օրինապահ մարմինները տուգանեն այդ մարդուն:Ամեն բակում,դպրոցում,բուհում պիտի կազմակերպվեն շաբաթօրյակներ, ծառեր տնկվեն:ԽՍՀՄ-ի տարիներին հասարակական վերահսկողությունը ավելի մեծ էր մարդիկ պարբերաբար կազմակերպում էին շաբաթօրյակներ ծառեր էին տնկվում,մարդիկ հսկում էին և խնամում ծառերը:
4.Անկեղծ ասաց ես դեռ ոչինչ չեմ անում,որպիսի բարելավեմ շրջակա միջավայրի որակը:Մեր դպրոցում  կազմակերպվում են շաբաթօրյակներ,ես  մասնակցում եմ ցանկանալով իմ փոքր ավանդ ներդնելու շրջակա միջավայրի բարելավման համար,բայց դա քիչ է:Ես ցանկանում եմ մինչև դպրոցը ավարտելը տնկել գոնե քսան ծառ:Երևի այս ձևով կկարողանամ բարելավեմ շրջակա միջավայրի որակը:Սկսել եմ աղբը թափել այնտեղ որտեղ,որ կա աղբարկղ, և իմ ընկերներին նկատողություն եմ տալիս եթե աղբը թափում են գետնին:Ես կցանկանայի,որ չաղտոտեյի բնությունը,բայց դա քսանմեկերորդ դարում անհնար է:Նույնիսկ մեքենա վարելով բնությանը վնաս ենք հասցնում:                       

Էկոհամակարգերի հիմնախնդիրը

Բնական էկոհամակարգերի օրինակներ են լիճը, անտառը, անապատը, տունդրան, ցամաքը, օվկիանոսը, բիոսֆերան: Ինչպես կարելի է տեսել օրինակներից, ավելի պարզ էկոհամակարգերը մտնում են ավելի բարդ կառուցվածք ունեցողներիմեջ:

Էկոհամակարգի օրինակ է ջրավազանը: Նրանում բնակվո բույսերը,ձկները, անողնաշարավորները, միկրոօրգանիզմները կազմում ենհամակարգի կենդանի բաղադրամասը՝ կենսացենոզը : Որպեսէկոհամակարգ` ջրավազանի համար բնութագրական են որոշակիբաղադրության նստվածքները, քիմիական բաղադրությունը ևֆիզիկական պարամետրերը, ինչպես նաև բիոլոգիականարտադրողականության որոշակի ցուցանիշները և տվյալ ջրամբարիյուրահատուկ պայմանները:

Մարդու ազդեցությունը էկոհամակարգերի վրա

Մարդու ազդեցությունը շրջակա միջավայրի վրա կարելի է դիտել տարբեր ասպեկտներում` կախված այդ հարցի հետազոտման նպատակներից:  Մարդու տնտեսական միջամտության հետևանքով, ձևավորվել են նոր, մինչ այդ գոյություն չունեցող, էկոհամակարգեր` ագրոէկոհամակարգեր: Ագրոէկոհամակարգերի օրինակներ են արհեստականորեն, մարդու միջամտությամբ ստեղծված համալիրները` անասնապահական տարածքներ, բանջարանոցներ, արոտավայրեր, մարգագետիններ և այլն:  Մարդու միջամտության արդյունքում այս տարածքներում խախտվում են բնական էկոհամակարգերին հատուկ պրոցեսները: Բացի այդ, այստեսակ համակարգերն, անընդունակ լինելով ինքնավերականգնվել ու ինքնակարգավորվել, չեն կարող գոյատևել առանց մարդու միջամտության ու վերահսկողության:

Բայց միայն սրանով չի սահմանափակվում մարդու ազդեցությունը էկոհամակարգերի վրա. այն կարող է լինել նաև խիստ բացասական, քանի որ  կարող է հանգեցնել էկոլոգիական ճգնաժամի:

Էներգիայի հոսքը էկոհամակարգերում

Ավտոտրոֆներն իրենցից ներկայացնում են էկոհամակարգի առաջին տրոֆիկական մակարդակը: Հենց ավտոտրոֆներն էլհանդիսանում են էներգիայի միակ աղբյուրը (կլանում են արևի էներգիան), ինչը անհրաժեշտ է էկոհամակարգերիգոյության ու դրանցում ընթացող գործընթացների համար: Հաջորդ տրոֆիկական մակարդակներն են կոնսումենտներն ուռեդուցենտները, որոնք օրգանական նյութները բյուրեղային վիճակի են բերում, այսինքն այն ձևի, որը կորղ է յուրացվելավտոտրոֆների կողմից: Էներգիայի հոսքի նվազումը կարող է հանգեցնել այս շրջապտույտի խախտմանը:

Ածխածնի հոսքն էկոհամակարգում

Ածխածնի շրջանառության գործընթացում կարևոր դեր են խաղում ածխածնի ենթօքսիդը (CO) և երկօքսիդը (CO₂):Կենսոլորտում ածխածինն հիմնականում հանդիպում է իր ավելի շարժուն ձևով (CO₂): Ածխաթթու գազի միգրացիայիառաջին ճանապարհը ունի մոտավորապես այսպիսի տեսք.ածխաթթու գազը կլանվում է ֆոտոսինթեզի ժամանակ, որիարդյունքում սինթեզվում են բույսերի հյուսվածքները կազմող գլյուկոզն ու  այլ օրգանական նյութեր: Հետագայումվերջիններս առաջացնում են մյուս բոլոր կենդանի օրգանիզմների հյուսվածքները` տեղափոխվելով սննդային շղթաներով: Ցերեկվա ժամերին բույսերը` ֆոտոսինթեզի արդյունքում, կլանում են ածխաթթու գազ, իսկ գիշերը դրա որոշ քանակությունկրկին արտազատվում է մթնոլորտ: Բույսերի ու կենդանիների մահից հետո օրգանական նյութերը հանքայնացվում են,անջատվում է CO₂ գազ, որն էլ անցնում է մթնոլորտ:  Էներգետիկ պահանջները բավարարելու համար, օգտագործվում եննավթ, ածուխ, տորֆ, որոնց տեսքով և դարեր առաջ կուտակվել էր ածխածինը: Այժմ դրանց այրման հետևանքովավարտվում է ածխածնի  շրջանառությունը:

Ածխածնի շրջանառության երկրոդ ուղղությունը կատարվում է ծովային ավազաններում: Ածխաթթու գազը միանում է այլնյութերի  և կրաքարերի տեսքով կուտակվում ջրային ավազանների հատակին, օգտագարծվում ծովային օրգանիզմներիկողմից` վերջիններիս կմախքի կազմավորման գործում: Այնուհետև,  մահացած օրգանիզմների մնացորդները իջնում ենծովերի ու օվկիանոսների հատակն ու առաջացնում կրաքարի կուտակումներ:  

Այսպիսով, ածխաթթու գազի մի զգալի մասը դուրս է գալիս ածխածնի ընդհանուր շրջանառությունից: Ածխածնի հոսքի նվազելու հետևանքով,  դրա երկու շրջանառություններն էլ կխախտվեն:

Ազոտի ու ֆոսֆորի հոսքերն էկոհամակարգում

Ազոտը մտնում է սպիտակուցների և նուկլեինաթթուների կազմության մեջ և համարվում անփոխարինելի կենսածին տարր:

Ֆոսֆոր: Մեծ է ֆոսֆորի կենսաբանական ու կենսաքիմիական դերը կենդանի բջջի կանքում: Առանց ֆոսֆորի հնարավոր չիսպիտակուցների սինթեզը: Այն մտնում է ուղեղի, կմախքի հյուսվածքների, խեցիների կազմի մեջ:

Կենսոլորտում ֆոսֆորի շրջանառությունը կապված է կենդանիների ու բույսերի մեջ ընթացող նյութերի փոխանակությանհետ: Շրջանառության ընթացքում ֆոսֆորը հիմնականում կուտակվում է լճերում, ծովերում ու գետաբերաններում: Ջրում,ապարների լվացման ու լուծման արդյունքում, անօրգանական ֆոսֆորը մտնում է շրջանառության մեջ: Անցնելովցամաքային էկոհամակարգ` հող, անօրգանական ֆոսֆորը  կլանվում է բույսերի կողմից և, սննդային շղթայի մասը դառնալով, փոխանցվում է էկոհամակարգի մյուս օրգանիզմներին: Մանրէների ազդեցությանը ենթարկվելով` բույսերի ու կենդանիների մնացորդները փոխակերպվում են անօրգանական ֆոսֆորի: Հետագայում սկսվում է ֆոսֆորի կրկնվողշրջանառությունը: Մակերևութային ջրերի միջոցով անօրգանական ֆոսֆորի մի մասն էլ անցնում է ջրայինէկոհամակարգեր` գերհագեցնելով դրանք:

Ֆոսֆորի, ինչպես նաև ազոտի միացությունները, ժամանակակից հողագործության կարևորագույն հանքայինպարարտանյութերն են հանդիսանում:

Այսպիսով, ֆոսֆորի ու ազոտի հոսքերի նվազման պատճառով, հնարավոր չի լինի իրականացնել սպիտակուցների սինթեզ: Բացի այդ կխախտվեն դրանց շրջանառությունները էկոհամակարգում:

ՀՀ Էներգետիկան

Էներգետիկ համակարգը բնութագրում էերկրի ներսում էներգիայի և էլեկտրականության արտադրության, սպառման և արտահանման ծավալները: Զարգացած էներգետիկհամակարգ ունենալու նախապայմանըվառելիքային (ինչպիսին եննավթը,,գազը, ածուխը) ռեսուրսներիպաշարներին տիրապետելն է, սակայնզարգացած էներգետիկ համակարգձևավորել` հնարավոր է նաև էներգիայիստացման այլընտրանքայինաղբյուրներ (օրինակ` արևայինէներգիա) կիրառելով:

Չնայած բնական ռեսուրսների և էներգակիրների (այն ամենը ինչից հնարավոր է ստանալ էներգիա)սակավությանը, Հայաստանում էներգետիկ արդյունաբերությունը տնտեսության առանցքային ճյուղերից մեկն է: Ներկայումս ՀՀ էներգետիկ համակարգը ամբողջովին ապահովում է ՀՀ ներքին շուկայի պահանջարկը. ՀՀ-ն ունի էլեկտրաէներգիայի արտահանման որոշակի ներուժ: 2014 թվականի ընթացքում ՀՀ-ումարտադրվել է 7 մլրդ 710 մլն կվտ/ժ էլեկտրական էներգիա, Հայաստանի ՀՆԱ-ի 33% կազմողարդյունաբերության 1/3-ը բաժին էընկնում էներգետիկ արդյուբերությանը:ՀՀ-ում էլեկտրաէներգիայի բաշխումն ևվաճառքը իրականացվում է մասնավորձեռնարկության կողմից. գործում են վեցխոշոր արտադրողներ, մեկհողմաէլեկտրոկայան, երկուկոգեներացիոն կայաններ, և երկուհարյուրից ավելի, մասնավոր փոքր ՀԷԿ-եր: Նախորդ տարվա ընթացքում  արտադրված  էլեկտրաէներգիայի  42.9%-ը ապահովել է Հայաստանի ատոմայինէլեկտակայանը` Մեծամորիատոմակայանը (էլեկտրաէնեգիայիմնացած մասը ստացվել է էներգիաստացման այլընտանքայինաղբյուրների կիրառմամբ) 20%-ը` ՀԷԿ-երը (ՀԷԿ-երի աշխատանքի հիմքումընկած է հոսող ջուրը էնեգրայիվերածելը): Դեռ Խորհրդային միությանտարիներին Մեծամորիատոմակայանը ապահովել է երկրիամբողջական էներգետիկ պահանջարկիզգալի մասը: ՀՀ-ը անդամակցում է «Էներգետիկ շուկայի անդամ երկրներ»-ի միավորմանը, ինչըապագայում խթան կհանդիսանաոլորտի արտադրանքը արտաքին շուկաուղղելուն:

Հայաստանը ունի զարգացած էներգետիկ համակարգ ստեղծելու պոտենցիալ, անհրաժեշտ նախադրյալներ, ոլորտի զարգացման համար, սակայն դժվար է պատկերացնել զարգացած էներգետիկ համակարգ մի երկրում, որտեղ էներգետիկ շուկայի 80%-ը գտնվում է այլ պետության ձեռքում: Էներգետիկ ոլորտում արտադրանք տալու համար սեփական ռեսուրսների սակավությունը, ստիպում է մեզ ռեսուրսների էժան ներկրող փնտրել(այս դեպքում ՌԴ), որը հետո օգտվելով իր գերակայությունից` դառնում է ոլորտում թելադրող. ոլորտի զարգացումը սահմանափակվում է: 

Էներգիայի արտադրման պրոցեսում առաջացած հետևանքները: Այսօր կյանքն դժվար է պատկերացնել առանց էներգիայի: Մարդն, մշակելով էներգիայի ստացման բնական և այլընտրանքային եղանակներ (բնության բացասական հետևանքները մեղմելու համար), արտադրում է էներգիա, սակայն որքան էլ մեծ լինի նորագույն տեխնոլոգիաների կիրառությունը և չսպառվող ռեսուրսների օգտագործման մակարդակը, էներգիայի արտադրման պրոցեսը այնուամենայնիվ վնաս է պատճառում բնությանը: Ամենատարածված էներգակիրներն են ածուխը, գազը, քամիները, միջուկային վառելիքը, հոսող ջրերը: Հանածո վառելիքների` նավթի, գազի և ածխի` էներգիայի վերածելիս բնությանը պատճառած վնասը մեծ է: Իհարկե վնասը առավել մեղմ է, եթե էներգիայի ստացման պրոցեսում ռեսուրսները օգտագործվում են ռացիոնալ: Հանածո վառելիքների արդյունահանուման` նորմայից դուրս ծավալների հետևանքով, դրանց ծավալը օր օրի կրճատվում է, արտանետվում են թունավոր գազեր, որոնք վնասում ենմթնոլորտը. Հողը հարստացնում անօրգանական նյութերով, որոնց քայքայման համար երկար ժամանակ է պետք: Ատոմակայանները էներգիայի ստացման էժան և ավանդական մոդել են, որոնք, սակայն, հսկայական ճառագայթման աղբյուր են: Բերքատու հողերի շրջակայքում կամ դրան մերձակա ատոմակայանը, կարող է նվազեցնել հողի բերքատվությունը: Եթե ատոմակայանը գործում է անվտանգության նորմատիվային կանոնները պահպանելով, և գտնվում է բնակելի և հասարակկան նշանակություն ունեցող տարածքից բավական հետու, ապա դրա` մարդուն և բնությանը պատճառող վնասը քիչ է: Փոխարենը աղետալի է ատոմակայանի վթարի հետևանքները, որի հետևանքները փոխհատուցելու համար անհրաժեշտ են մեծ քանակությամբ ֆինանսական միջոցներ և տասնյակ տարիներ:

Որպեսզի սակավ բնական ռեսուրսների պարագայում, կարողանա բավարարել էներգիայի պահանջարկը, գիտությունըայլընտրանքային էներգիայի միջոցներ էփնտրում: Էնեգիայի ստացման այլընտարնքային աղբյուրներ են համարվում հողմակայանները, հիդրոէլեկտրակայանները, արևիէլեկտրակայանները: Դրանք առավել շահավետ են, սակայն դեռևս չեն մտել լայն կիրառության մեջ:

Էներգիայի ստացման այլընտանքային եղանակի`

Առավելություներ`

·         Ավելի շատ էներգիա,

·         Բնական ռեսուրսների խնայում,

·         Անվճար ու անսպառ էներգիա,

·         Առավել մաքուր էներգիա,

·         Սակավ են աղտոտում բնությունը:

Թերություններ`

·         Զբաղեցնում են մեծ տարածք,

·         Կախված են եղանակային պայմաններից,

·         Աղմկոտ են,

·         Չեն լուծում զբաղվածության խնդիրը:

Էներգիայի ստացման պրոցեսում այլընտրանքային աղբյուրներ որդեգրել, նշանակում է ստեղծել նոր համակարգ, որը բնականաբար շատ ծախսատար և ժամանակատար գործընթաց է: Քանի որ ունենք քիչ թե շատ զարգացած էլեկտրաարդյունաբերություն, ոլորտի զարգացմանն ուղղված քայլերը այսօր մեծ թափ չեն ստանում: Այնուամենայնիվ նորակառույց հասարակական նշանակության և բազմաբնակարան շենքերում արդեն հայտնվում են արևային էներգիայի սկավառակներ, ինչ ուրախացնող է: Կարծում եմ ժամանակի ընթացքում Հայաստանը նույնպես կուղղվի այն ճանապարհով, որ թելադրում է ռեսուրսների սակավության խնդիրը:  

Հայաստանի էներգեիկ համակարգի զարգացմանն կնպաստի նորէլեկտրակայանների ստեղծումը: Ներկայիս էլեկտրակայաններիմեծամասնությունը կառուցվել է ԽՍՀՄժամանակաշրջանում և գալով առավելքիչ է դրանց օգտագործման ռացիոնալությունը: Կարծում եմ կարելի է ապավինել էներգիայի ստացման այլընտրանքային աղբյուների զարգացմնաը: Հայաստանը առատքամիների և արևոտ երկիր է: Երկրիբարձրադիր շրջաններում կարելի էհիմնել հողմակայաններ (ներկայումսհողմնակայաններ կան միայն Լոռումարզում), արևոտ տեղամասերում` արևային էներգիայի կայաններ:

Էներգիան կարելի է խնայել չվատնելով, չսպառելով: Կենցաղում պետք էօգտագործել այնպիսիսարքավորումներ, որոնք քիչ էներգիաեն ծախսում և շատ ժամանակ ենօգտագործում առանց լիցքավորման:Կարծում եմ ապագայում կստեղծվեն կենցաղային սարքավորումներ, որոնք էներգիա չեն պահանջի: